Jak wyglądała praca w PGR-ach? Co znajdowało się w zabytkowych pałacach, a co w zabudowaniach folwarcznych? W jaki sposób dzisiaj wykorzystywane są dawne zabudowania pegeerowskie? Zachęcamy do zapoznania się z etnograficzną mapą gminy Gaworzyce powstałą w ramach projektu „Nasze miejsce. Historie z popegeerowskich wsi”, która zachęca do odkrywania malowniczego zakątka na Dolnym Śląsku w mniej oczywisty sposób.
Gmina Gaworzyce położona jest w województwie dolnośląskim, w powiecie polkowickim. Na jej terenie funkcjonowało osiem PGR-ów czyli Państwowych Gospodarstw Rolnych, a także Spółdzielnia Kółek Rolniczych (SKR). Obecnie po PGR-ach zostały głównie niszczejące budynki gospodarcze. Główne siedziby PGR-ów zlokalizowane były w zabytkowych, czasem nawet XVI-wiecznych pałacach, które współcześnie popadają w ruinę. Jedynie nieliczne zostały odrestaurowane i są użytkowane w celach publicznych. Ten fragment lokalnej, powojennej historii jest wciąż żywy, a opowieści o nim przekazywane z pokolenia na pokolenie. Większość starszych mieszkańców gminy pracowała w PGR-ach, młodsi znają opowieści o czasach PRL-u tylko z przekazów dziadków i rodziców. Opowieści o tym czasie stanowiły dobry punkt wyjścia do rozmowy o lokalnym dziedzictwie i możliwościach jego popularyzowania.
Edukatorki ze Stowarzyszenia Pracownia Etnograficzna wraz z młodzieżą z drużyny harcerskiej “Czarne Płomienie”, przy aktywnym udziale i wsparciu mieszkańców gminy, przyglądały się wspomnieniom, by pokazać i wypromować historię PGR-ów z perspektywy osób, które w nich pracowały, uczyły się, odbywały praktyki, mieszkały w pegeerowskich osiedlach, chodziły do przyzakładowych przedszkoli i szkół. Efektem wspólnych rozmów i spacerów jest mapa etnograficzna prezentująca miejsca ważne z punktu widzenia dzieci, młodzieży i dorosłych już mieszkańców gminy.
Mapa pozwala w dość nieoczywisty sposób spojrzeć na lokalne dziedzictwo tego niewielkiego fragmentu Dolnego Śląska. Pozwala poznać nie tylko zabytki wpisane do rejestru i ewidencji zabytków, miejsca popularne turystycznie, ale także przyjrzeć się obiektom ważnym dla samych mieszkańców, z których oni są dumni, i o których chcą opowiadać. Dlatego na mapie obok gotyckiego kościoła św. Jana Chrzciciela w Kurowie, będącego jedną z najstarszych świątyni w Polsce, czy XVII-wiecznego Pałacu w Gaworzycach, znajdują się Pomnik Narciarki Karoliny von Liberman i ruiny dawnej restauracji Dalkauer Berg, przy której przed II wojną światową funkcjonował tor saneczkowy oraz liczne trasy narciarskie. Spoglądając na mapę można także wyruszyć śladem dawnych Grodzisk Dziadoszan, czyli miejsc pogańskiego kultu słowiańskiego. A więc, wdrapać się na Kowalową Górę, Górę Jajo i Dalkowską Górę i poznać lokalne legendy związane z tymi miejscami. Kto wie, może idąc Świńską Drogą, dostrzeżecie pędzącą dziką świnie lub nocnego jeźdźca, który w pobliżu Gaworzyc znika w czarnej czeluści?
Uroku okolicy dodają pagórkowate krajobrazy, liczne tereny zielone i gęsto wytyczone szlaki pieszo- rowerowe, sprzyjające rozwojowi turystyki. Jedna z gminnych miejscowości – Kurów Wielki – nazywana jest nawet Wsią Sympatyków Rowerowych ze względu na zamiłowanie mieszkańców do jazdy rowerem, zachęcając tym samych przyjezdnych do aktywności na świeżym powietrzu.
Mapę w wersji można pobrać bezpośrednio ze strony Stowarzyszenia.
Projekt „Nasze miejsce. Historie z popegeerowskich wsi” realizowany jest przez Stowarzyszenie “Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego. Dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach Programu „Patriotyzm Jutra”. Dofinansowanie 50 000 zł, całkowita wartość projektu 62 680 zł, umowa nr MHP/PJ/XV/2023/505 z dnia 15.09.2023 r.
Opracował: Mirosław Mikulski
Źródło i grafiki: Stowarzyszenie Pracownia Etnograficzna