Pamiętam dokładnie pierwsze wrażenie kiedy przed moimi oczami wyrastały kolejne piętra orawskiego zamku. Zachwyciłam się jego wielkością i majestatem. Dlaczego? Zamek tworzy kompleks kilku budowli, które odtwarzają kształt skały, na której stoi. To zrobiło na mnie ogromne wrażenie.
Zamek Orawski jest jedną z największych atrakcji turystycznych północnej Słowacji (Oravský hrad), wybudowany na sposób „orlego gniazda“, na skale nad rzeką Orava, w mieście Oravský Podzámok. Był żupnym grodem i siedzibą orawskich właścicieli posiadłości, do których należała prawie cała Orava.
Podobnie jak w przypadku wielu innych zamków na Słowacji budowę nowego zamku rozpoczęto prawdopodobnie w miejscu starego drewnianego grodu po najeździe Tatarów w 1241 roku. Gród skalny pierwotnie zbudowany w stylu romańskim i gotyckim, został później przebudowany narenesansowy i neogotycki.
W 1556 roku zamek dostał się w ręce rodu Thurzo, który przeprowadził jego dalekosiężną przebudowę. W roku 1611 Zamek Oravski uzyskał swój dzisiejszy wygląd. Po wymarciu rodu Thurzo zamek miał wielu właścicieli, którzy się o niego nie bardzo troszczyli. Dopiero po drugiej wojnie światowej przystąpiono do większych prac rekonstrukcyjnych, które miały na celu uratowanie zamku jako zabytku.
Dzisiaj kompleks zamkowy składa się z dolnego, średniego i górnego zamku, pałaców, fortyfikacji i wież. Zwiedzających zainteresuje połączenie trzech bram wejściowych z tunelem, pod którym znajdują się podziemne korytarze. W takich miejscach przeszywa mnie dreszcz emocji i historii połączony z tajemniczością oraz ciekawością zamkowych obiektów.
Historia Zamku
Zamek Orawski został wzniesiony około połowy XIII wieku. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1267 roku i mówi o przejęciu go przez Belę IV od Mika z rodu Balassów. Zamek był wówczas najdalej na północ wysuniętą warownią królestwa węgierskiego, strzegącą ważnego szlaku Via Magna, prowadzącego z południa w kierunku Polski. W imieniu króla zamkiem i należącymi do niego dobrami zarządzał kasztelan, który jednocześnie był dowódcą zamkowej załogi. Tak było aż do 1298 roku, kiedy to zamek dostał się w ręce palatyna Mateusza Csáka.
W 1535 roku warownię objął w posiadanie polski szlachcic Jan z Dębowca (Dubovca), który dokonał znacznej rozbudowy swej nowej siedziby. Jego następcą został w 1545 roku rodak, Wacław Sedlnicki. W jedenaście lat później musiał jednak zrzec się zamku za odszkodowaniem na rzecz Franciszka Thurzo, który przyczynił się do dalszej rozbudowy zamku. W 1574 roku zamek odziedziczył 8-letni syn Franciszka, Jerzy. Przez kolejne lata zamek przechodził z rąk do rąk, ale po zawarciu pokoju między powstańcami a Habsburgami zarząd zamku i komposesoratu powrócił do rąk spadkobierców Thurzonów. .
W 1800 roku wybuchł pożar i w ciągu kilku dni zniszczył wszystkie drewniane części zamku. Po budowli zostały zgliszcza i popioły, stał się zupełnie niepotrzebny. Franciszek Zichy zabezpieczył przed dewastacją jedynie część dolnego zamku, który w takim stanie przetrwał przez 60 lat. W 1868 roku za sprawą nowego zarządcy Edmunda Zichy’ego urządzono w zamku jedno z pierwszych na Słowacji muzeów. Po Zichym rządy na orawskim zamku sprawował w latach 1894–1896 Paweł Esterhazy. Jego następca Jozef Palffy podjął się rekonstrukcji i remontu budowli. Po II wojnie światowej upaństwowiono dawne majątki niemieckie i węgierskie na Słowacji, a zamek przeszedł na własność państwa.
Opis Zamku
Zamek z drugiej połowy XIII wieku zajmował najwyższą, wydłużoną część skalnego grzbietu, a jego zewnętrzny, załamany obrys pokrywał się z urwiskami, całkowicie uniemożliwiającymi dostęp z trzech stron. Początkowo tylko dolne części budynków o grubości murów 1,2 metra były kamienne, wyższe piętra zbudowane były z drewna. Zachodnia część zamku górnego kończyła się prostym murem, a jego charakterystyczne zaokrąglenie dobudowane zostało dopiero w pierwszej połowie XVI wieku. We wschodniej części zamku górnego usytuowano budynek, być może wieżowego charakteru z umieszczoną wewnątrz kaplicą.
Obszar późniejszego zamku średniego zajmowało ufortyfikowane, w większości drewniane przedzamcze. Wejścia do niego broniła potężna, murowana czworoboczna wieża o wymiarach 10×9 metrów, połączona z obwodowym murem. Dostęp do zamku średniego możliwy był jedynie po schodach z drugiego podzamcza (zamku dolnego). Tam ulokowano zabudowę gospodarczą (stajnie, kuźnię itp.) chronioną początkowo przez drewniano – ziemne obwarowania. Przed zamkiem średnim mógł funkcjonować jeszcze niższy mur parchamu, lecz w formie murowanej nie pojawił się on wcześniej niż w XIV wieku.
W pierwszym trzydziestoleciu XV wieku zamek dolny otrzymał kamienne mury obronne na miejscu starszych drewnianych obwarowań. Następnie w drugiej połowie XV wieku Korwin w zachodniej części zamku średniego zbudował nowy, reprezentacyjny, jednopiętrowy pałac.
Dziś zamek Orawski to kompleks średniowieczno-renesansowych i barokowych budowli uformowanych w zamek górny, średni i dolny. Najstarszą częścią jest zamek górny, który niestety najbardziej ucierpiał w czasie pożaru z XIX wieku, przez co nie zachował oryginalnego układu pomieszczeń. Poniżej znajduje się zamek średni, gdzie wyróżnia się czworoboczna wieża i zabudowania dwóch średniowiecznych tzw. pałaców, wzniesionych przez Jana z Dębowca i Jana Korwina. Najniżej położony jest zamek dolny z pałacem Thurzonów, barokowym kościołem i wieżą. Obecnie zamek pełni rolę pamiątki narodowej i muzeum.
Prezentowana jest w nim historia samego zamku, jednak najbardziej szczegółowo pokazano epokę Turzonów i czasy komposesoratu. Jest też ekspozycja przyrodnicza oraz etnograficzna Orawy.
Polecam:
Coraz bardziej popularne jest nocne zwiedzanie zamku w głównym sezonie turystycznym, urozmaicone różnymi przedstawieniami teatralnymi i straszliwymi scenkami. Warto poczekać do wieczora, aby przeżyć chwile nocnych wrażeń w zamkowym otoczeniu.
Tekst: Anna Molęda – Kompolt
