Czarnogóra jest perłą Morza Adriatyckiego, ze swoimi bogactwami naturalnymi, pięknymi plażami, czystymi jeziorami i przepięknymi górami. Jest idealnym miejscem nie tylko ze względu na swoje położenie i panującą tu pogodę. Kraj ten to również niezwykła historia i warta poznania tradycja.
Mała piękność – tak się mówi o Czarnogórze, która zachwyca zmiennym krajobrazem i śladami historii sięgającej starożytności. To niezwykle malowniczy kraj, który z każdym rokiem przyciąga coraz więcej turystów.
Położenie i klimat kraju
Czarnogóra leży w południowej Europie na wybrzeżu Morza Adriatyckiego i sąsiaduje z Serbią, Kosowem, Chorwacją, Bośnią i Hercegowiną oraz Albanią. Ten mały kraj łączy w sobie najlepsze cechy Bałkanów i Morza Śródziemnego. Od północy wybrzeże zaczyna się niezwykle piękną Zatoką Kotorską (Boką Kotorską) – największą zatoką na Adriatyku, otoczoną wysokimi górami. Dalej na południe rozciągają się łagodne zatoki ze wspaniałymi piaszczystymi plażami. Największa z nich to Velika koło Ulcinja o długości 13 km oraz wiele mniejszych, ale równie przyjaznych dla turystów, którzy cenią sobie bierny wypoczynek z widokiem na morze. Czarnogóra zajmuje obszar 13812 km2 i leży w rejonie trzech stref klimatycznych, na północy i wschodzie jest strefa kontynentalna, nad Adriatykiem – śródziemnomorska, a na terenach obejmujących góry – strefa górska.
W strefie śródziemnomorskiej średnie temperatury w miesiącach letnich dochodzą do 30 stopni, natomiast zimą osiągają 9 stopni. W strefie klimatu kontynentalnego temperatury są niższe latem i dochodzą do 27 stopni, a zimą do 5 stopni. W rejonach górskich lato jest zdecydowanie łagodniejsze, a temperatury nie przekraczają 23 stopni.
Świetna pora na wyjazd do Czarnogóry to miesiące wiosenne. W okresie od maja do czerwca na wybrzeżu panują idealne temperatury zarówno powietrza, jak i wody. Latem robi się bardzo gorąco, dlatego też jest to doskonały czas na urlop dla plażowiczów i osób lubiących kąpiele w morzu.
Przyroda (Flora i Fauna)
Wybrzeże Adriatyku, gdzie pierwotnie rosły lasy, pokrywa makia i griag, czyli różnorodne, na ogół gęste i zielone zarośla. Rosną tu mirty i kilkumetrowej wysokości oleandry. Na wybrzeżu przyjęły się zasadzone przez człowieka palmy, drzewa cytrusowe, winorośl oraz drzewka oliwne. W rejonie Zatoki Kotorskiej, gdzie występuje więcej opadów, roślinność jest bardziej bujna, natomiast w głębi, przede wszystkim w górach, rosną lasy liściaste, mieszane, a wyżej iglaste.
Obszary górskie, na znacznych przestrzeniach są zupełnie bezludne i dzięki temu są azylem dla dzikich zwierząt, takich jak niedźwiedzi, wilków, saren i jeleni, a wysoko także dla kozic. Lasy Biogradskiej góry zamieszkują dziki. Czasami udaje się też dostrzec ptasie drapieżniki, m.in. orły oraz jastrzębie. Rajem dla ornitologów i miłośników natury są okolice Jeziora Szkoderskiego, gdzie można obserwować pelikany, czaple, bekasy czy perkozy.
W Czarnogórze znajdują się parki narodowe:
- Biogradska gora,
- Durmitor,
- Jezioro Szkoderskie,
- Lovcen,
- Prokletije
Kuchnia kraju
Kuchnia czarnogórska z pewnością zadowoli każde podniebienie. W górach przeważają specjały pasterskie – doskonałe mięsa z rusztu, suszona szynka oraz owcze i kozie sery. Restauracje na wybrzeżu oferują menu śródziemnomorskie, obfitujące w ryby i owoce morza. Na porządku dziennym są także risotta, makarony i pizze. Na stołach w południowej części kraju królują ryby słodkowodne, odławiane z Jeziora Szkoderskiego. Większość restauracji, pizzerii, winiarni w miejscowościach wypoczynkowych, takich jak Herceg Novi, Tivat i port Porto Montenegro, Kotorze, Budvie i Barze serwują smaczne posiłki, gdzie do woli można się zajadać owocami morza, np. kalmarami, kałamarnicami i ośmiornicami. Warto skosztować również serów. Najbardziej znany jest owczy njeguski sir, w trakcie dojrzewania moczony w lokalnej oliwie. Sery stanowią doskonałą przekąskę, a także dodatek do najpopularniejszej w Czarnogórze, tak jak na całych Bałkanach, sałatki szopskiej. Do tradycyjnych bałkańskich przekąsek należy także pita, z jarskim lub mięsnym nadzieniem.
Najbardziej znane wina to Vranac (czerwone wytrawne) i Krstac. Miłośnicy piwa chwalą Niksicko pivo, również w dobrej odmianie ciemnej. Wśród mocniejszych alkoholi prym wiedzie rakija, pędzona przemysłowo przez firmę Plantaze z Podgoricy. Wytwarza się także śliwowicę i inne wódki owocowe.
Co warto zwiedzić?
W parze z piękną przyrodą idzie bogata spuścizna kulturalno-historyczna. Wybrzeże jest pełne średniowiecznych miasteczek takich jak Kotor, Budva, Sveti Stefan czy Ulcini, ze specyficzną atmosferą wąskich i stromych uliczek. Szczyty wzgórz zajmują ruiny weneckich i tureckich zamków (m. in. twierdza Haj Nehaj w pobliżu Sutomore), a w cieniu piniowych zagajników kryją się stare monastyry. Często w niewielkiej miejscowości stoją i kościół, i meczet, a nawet synagoga. Zróżnicowanie to potwierdza istnienie dwóch alfabetów: łacińskiego i rzadziej spotykanej cyrylicy. Do tego trzeba dodać bezinteresowną życzliwość mieszkańców zadowolonych z coraz liczniejszych wizyt obcokrajowców. W Czarnogórze Wschód spotyka się z Zachodem.
Zatoka Kotorska (Boka Kotorska)
Miejscem najczęściej odwiedzanym przez turystów jest Zatoka Kotorska (Boka Kotorska). Ta największa adriatycka zatoka wcina się w ląd w północno-zachodniej części wybrzeża. Ze względu na górzysty teren składa się z kilku połączonych cieśninami zalewów. Wejście do zatoki wiedzie między przylądkami Mirista i Ostri Rt (Chorwacja). Kolejną część zatoki stanowi przesmyk Verige o szerokości zaledwie 350 m. Najbardziej malowniczy jest koniec zatoki, z dwoma przeciwległymi zalewami – Risanskim i Kotorskim. Zatoka zajmuje 87 km2 i ma ponad 100 km linii brzegowej. Maksymalna głębokość wody wynosi 45 m. Wewnętrzna część zatoki, tj. Kotorski i Risanski Zaliv wraz z miastem Kotor trafiły na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Warto podkreślić, że Zatoka Kotorska zawdzięcza swą popularność nie tylko plażom i pięknemu ukształtowaniu, ale także zabytkowym miastom godnym odwiedzenia takim jak: Kotor, Herceg Novi, Perast i Risan.
Herceg Novi
Miasto rozciąga się wzdłuż wybrzeża, a przez jego wyższą część przebiega Magistrala Adriatycka (Jadranski put). Na uwagę zasługuje starówka położona blisko portu miejskiego, z którego organizuje się wycieczki po okolicy. Dobrym miejscem do spacerów, zwłaszcza wieczornych, jest 14-kilometrowa promenada nadmorska. Popularna, choć niewielka żwirowa plaża leży przy twierdzy Forte Mare. Dobrze zagospodarowane plaże ciągną się wzdłuż promenady, między centrum a przedmieściem Igalo, ponadto kąpieliska mają również niektóre hotele.
Kotor
Kotorska Starówka należy do niezwykle malowniczych i zaliczana jest do najładniejszych na wschodnim wybrzeżu Adriatyku. Zabytkowa część miasta z charakterystyczną plątaniną uliczek z wyślizganego kamienia, placami i z licznymi świątyniami w 1979 r. trafiła na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Sporą część zabudowy odtworzono po trzęsieniu ziemi w 1979 r. Ponad tym wszystkim wznoszą się mury obronne wiodące do ulokowanej na wzgórzu twierdzy św. Jana. Najstarszą część Kotoru ogranicza z dwóch stron woda (port Kotor i rzeczka Skurda), a z trzeciej wzgórze, na którym wznoszą się mury obronne. Zwiedzanie miasta najlepiej zacząć przy Bramie Głównej, przy porcie i magistrali. Najbardziej charakterystyczną budowlą jest wieża zegarowa zbudowana z kamiennych bloków. Naprzeciwko niej stoją dwa pałace: Bizanti i Beskuca.
Półwysep Vrmac
Na uwagę zasługują również okolice rozległego i przemysłowego Tivatu. W mieście nie ma Starówki, ale turystyczne centrum stanowią Obala Marsala Tita, czyli promenada wysadzana dwoma rzędami palm, przy której skupiły się restauracje i kilka hoteli.
Z miasta warto wybrać się na wycieczkę do wioski Gornja Lastva, na wysepki Prevlaka i Sveti Marko, a także na jedną z 17 pobliskich plaż. Na wysepce Prevlaka, zwanej Wyspą Kwiatów, zachowały się pozostałości XIII-wiecznego monastyru Michała Archanioła, dawnej siedziby biskupstwa w państwie Zeta. Przedtem stała tu wczesnochrześcijańska bazylika. Nieopodal leży wysepka Sveti Marko, na której francuski klub Mediterranee założył pseudo-polinezyjską wioskę.
Od Budvy do Ulcinja
Czarnogórskie wybrzeże na południe od Zatoki Kotorskiej tworzą piaszczysto-żwirowe zatoki przemieszane ze skalistymi zboczami opadającymi do morza. W wielu miejscach woda wyrzeźbiła w skałach imponujące klify. Sąsiadują one z plażami zaliczanymi do najlepszych na wschodnim wybrzeżu Adriatyku. Prym jednak wiedzie 13-kilometrowa piaszczysta Velika plaza za Ulcinjem. Piękne są wspomniane już zabytkowe miejscowości nadmorskie takie jak Budva, Sveti Stefan czy Ulcinj, którego dzieje sięgają V w.p.n.e. Warto również odwiedzić Petrovac i Sutomore. Mniej tu zabytków, ale ich niedostatek rekompensują piękne plaże i atmosfera.
Budva
Dzieje miasta sięgają IV w. p.n.e. Budva jest niezwykle atrakcyjna, podobnie jak okolica, której wybrzeże zamyka klif, a bliżej wyłania się z morza wysepka o niezwykłych kształtach. Najlepszy widok roztacza się z murów cytadeli. Miasto stanowi głównie centrum rekreacyjno-wypoczynkowe na czarnogórskim wybrzeżu. Dzisiejsza starówka zajmuje niewielki półwysep w zachodniej części miasta, a po obu jej stronach rozciągają się plaże. Wszystkie zabytki skupiają się w okolicy Trg Starogradski, w nadmorskiej części starówki. Większość odbudowano po trzęsieniu ziemi w 1979 r. Wokół miasteczka jest wiele miejsc, które warto odwiedzić. Zaliczają się do nich także plaże, zwykle piaszczyste lub z drobnego żwiru, które należą do najlepszych nad Adriatykiem. Doliczono się ich 17. Główne to: Jaz, Becici, Milocer, Sveti Stefan i Drobni Pijesak. Nieopodal miasta, po drodze do Tivatu, wznosi się wzgórze Spas (385 m n.p.m.), gdzie w 1860 r. Austriacy wznieśli twierdzę Mogren, która służyła jako baza artyleryjska. Dziś korzystają z niej turyści, żeby podziwiać piękne widoki.
Wysepka Sveti Stefan
Niecałe 10 km na południowy wschód od Budvy znajduje się Sveti Stefan, najbardziej fotogeniczne miejsce na czarnogórskim wybrzeżu. Jest tam skalista wysepka, a właściwie półwysep połączony z lądem piaszczystą mierzeją, na której stoją stłoczone kamienne domki z czerwonymi dachami. Spacer po labiryncie wąskich chodników, między małymi domkami, sprawia wiele przyjemności. Stoją tu również trzy cerkiewki: najstarsza św. Stefana, wzniesiona na najwyższej skale wysepki, druga pod tym samym wezwaniem (z 1894 r.) oraz kościółek Przeobrażenia niedaleko wejścia na teren miasteczka.
Uwaga: przed udaniem się na wyspę Sveti Stefan należy dokładnie sprawdzić jej dostępność dla turystów w danym okresie.
Ulcinj
Najbardziej na południe wysunięte miasto w kraju Ulcinj różni się od innych miejscowości wybrzeża. Atmosfera pozornego bałaganu, liczne sklepiki i punkty usługowe oraz wyrastające gdzieniegdzie minarety nadają charakter niemal orientalny. Miasto leży blisko granicy albańskiej, toteż żyje w nim sporo Albańczyków, a język albański jest w powszechnym użyciu. Ulcinj oferuje kilometry piaszczystych plaż i średnie roczne nasłonecznienie 2706 godzin.
Niedaleko miasta znajduje się wiele atrakcji przyrodniczych oraz zabytków. Można się tu na równi zachwycić naturalną urodą Velikiej plaży, jak i przyrodą ukształtowaną częściowo przez człowieka wokół kanału Milena i na wyspie Ada Bojana. Szczególnych przeżyć dostarczy wyprawa do ruin legendarnego miasta Svac.
Wnętrze kraju
Najczęstszym sposobem zwiedzenia miejscowości w głębi Czarnogóry, a przede wszystkim Podgoricy – stolicy kraju, są wycieczki z wybrzeża. Do wielu miejsc da się dojechać samochodem lub autobusem, zwiedzić je i wrócić na wybrzeże przed zmierzchem. Nie do wszystkich godnych uwagi obiektów dotrze się podczas jednodniowej wyprawy, dlatego warto zaplanować nie tylko urlop na wybrzeżu, ale też przynajmniej kilkudniową podróż po kraju.
Podgorica i Monastyr Ostrog
Stolica Czarnogóry Podgorica (137 tys. mieszkańców) leży nad rzeką Moracą, na równinie ciągnącej się do odległego o 15 km Jeziora Szkoderskiego. Należy do najcieplejszych miast kraju. Jedną z nielicznych zabytkowych budowli w centrum jest XVIII-wieczna wieża zegarowa, za którą kryje się meczet z niewysokim minaretem. W niewielkiej odległości od stolicy w pięknej scenerii przyrody skrywają się wspaniałe klasztory m.in. Monastyr Ostrog i Monastyr Moraca.
Jeden z najbardziej niezwykłych prawosławnych klasztorów Monastyr Ostrog na Bałkanach wbudowano we wnękę skalną na zboczu doliny Zety, na 900 m n.p.m. Klasztor ma trzy kondygnacje i niewysoką czworoboczną dzwonnicę. W niewielkiej grocie na najwyższej kondygnacji urządzono kaplicę. Z tarasów przy monastyrze i placu przed nim roztacza się wspaniała panorama doliny z meandrującą w dole rzeką Zetą.
Malownicze Rejsy
Liczne atrakcje w miejscowościach nad zatoką związane są z morzem. Latem z Herceg Novi można wybrać się na malowniczy widokowo rejs do Kotoru i Perastu, a na odcinku Budva – Bar pływają również statki wycieczkowe. Co ciekawe zawijają też do kurortów turystycznych pomiędzy tymi miastami. Morska wyprawa to nie jeden z żelaznych punktów programu rodzinnych wakacji w tym regionie. Podczas pobytu w Barze można obejrzeć zabytkową kolejkę wąskotorową Ciro, która w latach 1908-1959 kursowała między Barem a Virpazarem, a także wybrać się do osady Mirovica, by zobaczyć liczącą 2 tysiące lat oliwkę – najstarsze drzewo Europy. Wspaniałą przygodą dla najmłodszych będzie również rejs po Jeziorze Szkoderskim. W samym centrum Virprazaru cumują łodzie i stateczki wycieczkowe, którymi można popłynąć na jezioro oraz na okoliczne wysepki z monastyrami. Docierają one do pięknych krajoznawczo miejsc, w których przebywają ptaki wodne, a wśród nich pelikany.
W 2005 roku Światowa Rada Turystyki i Podróży uznała kraj za najszybciej rozwijający się turystyczny obszar na świecie, a londyński „The Guardian” zamieścił serię artykułów przedstawiających Czarnogórę jako atrakcyjny cel wyjazdów turystycznych.
Trudno nie zgodzić się ze słowami angielskiego poety Georga Byrona, który stwierdził, że
„w chwili tworzenia się świata najpiękniejszym złączeniem morza i lądu musiało być czarnogórskie wybrzeże”.
George Byron
W każdym zakątku można znaleźć cuda nie tylko flory i fauny, ale również fenomenalne owoce ludzkiej myśli. Warto też pamiętać o najwyżej położonym mieście w południowo-wschodniej części Europy – Žabljak. Czarnogóra – to wciąż nieznany zakątek, który czeka właśnie na Ciebie!
Tekst: Anna Molęda – Kompolt
